عوامل به پستو رفتن فرش ایرانی؛
فرش چطور از زیر پای ایران کشیده شد؟
داستان پرغصه فرش ایرانی به از دست دادن بازارهای صادراتی و کاهش سهم ایران از این بازار ختم نمی‌شود، در سال‌های اخیر علاوه بر واگذاری سهم ایران از بازار صادراتی فرش ایرانی شاهد عرضه طرح‌های ایرانی با نام و برند سایر کشورها در دنیا روبرو بوده‌ایم.
بازار فرش دستباف ایران زمانی ۴۴ درصد صادرات غیرنفتی کشور را در اختیار داشت و رتبه اول دنیا را از آن خود کرده بود، اما در دهه‌های اخیر این صنعت ارزآور دست رقبا افتاد و صادرات آن به کمترین میزان رسید. افت صادرات فرش دستباف ایران موجب ورود رقبای جدید به این بازار پرطرفدار شد و با این شرایط صادرکنندگانی ایرانی به حداقل صادرات بسنده کردند.
داستان پرغصه فرش ایرانی به از دست دادن بازارهای صادراتی و کاهش سهم ایران از این بازار ختم نمی‌شود، در سال‌های اخیر علاوه بر واگذاری سهم ایران از بازار صادراتی فرش ایرانی شاهد عرضه طرح‌های ایرانی با نام و برند سایر کشورها در دنیا روبرو بوده‌ایم و این امر موجب شد تا هند بتواند به جایگاه اول صادرکننده فرش در دنیا دست پیدا کند و پای تولیدکنندگانی نپالی و چینی هم به این بازار باز شود و با این شرایط فرش ایرانی با نام کشورهای دیگر در حال حاضر میهمان خانه‌ها شده است. به گفته فعالان این صنعت ارزآور اعمال «سیاست برگشت ارز حاصل از صادرات» و «تحریم‌ها» صنعت فرش ایران را به پستو برد.
براساس داده‌های اعلام شده از سوی فعالان این صنعت با ارزش، در سال ۱۳۷۳ صادرات فرش کشور بالغ بر دو میلیارد و ۱۳۲ میلیون دلار بوده که ۴۴ درصد صادرات در آن مقطع را به خود اختصاص داده بود، اما رقم صادراتی فرش در حال حاضر به ۵۵ میلیون دلار کاهش یافته است و این امر نشان می‌دهد برای بازگرداندن جایگاه این صنعت باید تغییرات اساسی در روند صادرات و سیاست‌گذاری‌های مرتبط با آن صورت داد.
رفع موانع صادراتی
پیام باقری نایب‌رئیس اتاق ایران همایش توسعه تجارت فرش دستباف و صنایع دستی با اشاره به اینکه در حوزه صادرات باید موانع صادراتی از پیش روی صادرکنندگان برداشته شود به این نکته اشاره کرد که از جمله موانعی که در حال حاضر سد راه صادرکنندگان شده است، به فراهم نبودن امکان نقل‌وانتقال منابع ارزی صادرکنندگان و همچنین اعمال سیاست رفع تعهد ارزی باز می‌گردد که باعث تنزل جایگاه ما در صادرات فرش و صنایع دستی شده است.
نایب‌رئیس اتاق ایران با اشاره به اقدامات این اتاق برای توسعه تجارت فرش و صنایع دستی، بیان کرد: اتاق ایران علاوه بر ایجاد کمیسیون فرش و صنایع دستی برای اولین بار، اقدام به شبکه‌سازی در میان فعالان اقتصادی این حوزه کرده و در حال توسعه آن است. گام بعدی ما مهارت‌آموزی و به‌کارگیری روش‌های نوین در حوزه بازاریابی است. همچنین حمایت از حضور در نمایشگاه‌های خارجی و برندسازی در این صنعت و کمک به رفع موانع صادراتی فرش و صنایع دستی در دستور کار اتاق ایران قرار دارد. باقری با تأکید بر اینکه فرش شناسنامه ایران و ایرانی است، گفت: از میان ۴۰۰ رشته ثبت شده در صنایع دستی دنیا، ۲۹۹ رشته در کشور ما فعال هستند. بالغ بر ۵۳۰ هزار اشتغالزایی که ۸۰ درصدان هم توسط زنان کشور محقق شده، در این بخش اتفاق افتاده است. صادرات صنایع دستی کشور در سال گذشته ۲۲۴ میلیون دلار بوده و ۱۷ هزار میلیارد تومان هم فروش در داخل رخ داده است که با توجه به این ارقام باید نگاه جدی‌تری به این صنعت داشت.
باقری با اشاره به اینکه در سال ۷۳ صادرات فرش کشور بالغ بر دو میلیارد و ۱۳۲ میلیون دلار بوده که ۴۴ درصد صادرات در آن مقطع را به خود اختصاص داده بود، گفت: این حوزه، اقتصاد مبتنی بر مهارت‌گرایی است و با صرف حداقل منابع حداکثر ارزش افزوده را می‌توان به دست آورد.
کمیسیون تخصصی برای فرش
مرتضی حاجی آقا میری، رئیس کمیسیون فرش، صنایع دستی و هنر اتاق نیز با اشاره به اینکه زمانی فرش دستباف ۴۴ درصد صادرات غیرنفتی کشور را در اختیار داشت ولی جای کمیسیون تخصصی در اتاق ایران و این حوزه خالی بود عنوان کرد: در ابتدای دوره دهم اهمیت این موضوع با هیات رئیسه اتاق ایران مطرح شد و هیات رئیسه و در راس آن رئیس اتاق ایران از ایده تشکیل این کمیسیون حمایت کردند. امیدوارم عملکرد کمیسیون طوری باشد که در ادوار آینده این کمیسیون ادامه حیات دهد و تخصصی‌تر به موضوع بپردازد.
او تصریح کرد: هدف غایی، رسیدن به قله‌های صادراتی است، هدفی که در مسیر خود مشکلات زیادی دارد. در این همایش بر استفاده از فناوری‌های نوآورانه بر حوزه هنر، فرش و صنایع دستی تاکید شده است.
تعهد ارزی عامل کاهش صادرات
در ادامه این همایش رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران هم اعلام کرد: سیاست رفع تعهد ارزی به توسعه تجارت فرش و صنایع دستی آسیب جدی وارد کرده است و این موضوع که با وجود ارزآوری بالای حوزه صنایع دستی و فرش، میزان صادرات در این حوزه به حداقل میزان خود در سال‌های اخیر رسیده و از ارقام صادراتی دو میلیارد دلاری به ۵۵ میلیون دلار کاهش یافته، نیازمند آسیب‌شناسی جدی است.
به گفته حسین سلاح ورزی، اگرچه تحریم‌ها بر کل صادرات کشور و از جمله صادرات این بخش، اثرگذار بوده است اما اصلی‌ترین عامل اثرگذار، نحوه سیاست‌گذاری‌ها از جمله اعمال سیاست رفع تعهد ارزی است که باعث شده در سال ۱۴۰۲ با تراز تجاری منفی ۱۲ میلیارد دلاری در صادرات غیرنفتی مواجه شده و پیش‌بینی تراز تجاری منفی ۱۷ میلیارد دلاری تا پایان سال داشته باشیم.
سلاح ورزی تأکید کرد: اگر سیاست‌گذاران علاقه‌ای به یادگیری علم اقتصاد ندارند، دست‌کم از روند گذشته بازار درس بگیرند و در نحوه سیاست‌گذاری‌های صادراتی خود تجدید نظر کنند.
او گفت: در پنج دهه اخیر صنایع دستی و فرش ایران جزو ارز آورترین محصولات ایرانی بوده‌اند تا جایی که این بخش در دوره جنگ هم از منابع اصلی تأمین ارز کشور بوده است.
رئیس اتاق ایران بیان کرد: در اقتصادی که مهم‌ترین ضعف آن خام فروشی است، ناگفته پیداست که توجه به صنایع دستی و فرش، به عنوان حوزه‌ای با بالاترین ارزش افزوده و اشتغالزایی، تا چه اندازه مهم است.
تحریم فرش ایران
در ادامه فتح الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با اشاره به تحریم علیه فرش ایران گفت: آمریکا صادرات پنج ملیارد دلاری صادرات فرش ایران را تحریم کرده تا ۲.۵ میلیون نفر از بافنده های فرش که از مردم طبقات ضعیف هستند را تحت فشار قرار دهد و آنها را بیکار کند. آنها می‌خواهند در نتیحه این تحریم، بافنده‌ها به حاشیه شهرها مهاجرت کنند و امنیت ملی هدف قرار گیرد.
توسلی گفت: موضوع فرش با امنیت ملی کشور گره خورده و با هویت ملی در ارتباط است. فرش مخصوص کشور ایران است و با تاریخ ایران گره خورده است. مثلا هند بخشی از بازار فرش ایرانی را گرفته ولی آیا فرش هندی در دنیا داریم؟ فرش کشمیری هم تحت تاثیر فرش ایران بوده است. اروپا، آسیا و کشورهای عربی فرش ندارند و این فرش مختص ایران است. فرش و صنایع دستی ایران در دنیا بی نظیر است و در موزه‌های معتبر جهانی نگهداری می‌شود.
او ادامه داد: باید به فرش دستباف اهمیت داد و باید سرای فرش دستباف داشته باشیم اما در این مسیر کوتاهی کرده‌ایم. صنایع و اقتصاد کشور باید به سمتی برود که کم‌آب‌بر باشد و یکی از این حوزه‌ها، صنعت فرش و صنایع دستی است.
توسلی تصریح کرد: اولویت کشور صنایع سنگین نیست. دنیا هم سمت صنایع سنگین نمی‌رود. اما متاسفانه ما در حوزه فرش متولی نداریم. مثلا ترکیه رفوکارهای فرش ما را جذب کرده و باید جلوی این مسئله گرفته شود.
به گزارش اکوایران؛ او تاکید کرد: باید قوانین و مقررات گمرکی اصلاح شود، به بیمه فرش‌بافان توجه شود و قوانین مانع صادرات فرش باید اصلاح شود. من بارها در موضوع بازگشت ارز صادراتی با رئیس کل بانک مرکزی صحبت کرده‌ام چراکه باید این صنعت ملی مورد حمایت جدی قرار گیرد.